Volgens
de driedelige Van Dale – vreemd, ik moet altijd aan een driedelig kostuum
denken, is een aforisme een korte pittige spreuk, die geen deel uitmaakt van
een bepaald denksysteem, maar wel karakteristiek is voor een bepaalde
gedachtengang of geesteshouding. Als synoniem heeft de Van Dale zinspreuk toegevoegd.
De
mens spreekt, schrijft of zwijgt om iets uit te drukken wat hem beweegt of doet dat juist om te achterhalen wat hem beweegt of om te ontdekken wat er aan beweging
mogelijk is.
Onderstaand heb ik enkele citaten over het verschijnsel aforisme toegevoegd. Hierbij een enkele opmerking.
Op een gegeven moment ontstaat er een woord om iets uit te drukken. De neiging bestaat vervolgens om dit iets weg te drukken en het woord met haar er achter veronderstelde betekenis er voor in de plaats te stellen. Dit biedt ogenschijnlijk voordelen bij het verlangen van de mens om na zijn geschapen dan wel nagevolgde ordening van de wereld verder te gaan met communiceren, maar vergeten wordt dat dat geheimzinnige iets er nog steeds is en dat dit zogenaamde iets een verschijnsel is dat op de keper beschouwd eigenlijk heel lichtjes schijnt.
Het iets is een vraag.
Onderstaand heb ik enkele citaten over het verschijnsel aforisme toegevoegd. Hierbij een enkele opmerking.
Op een gegeven moment ontstaat er een woord om iets uit te drukken. De neiging bestaat vervolgens om dit iets weg te drukken en het woord met haar er achter veronderstelde betekenis er voor in de plaats te stellen. Dit biedt ogenschijnlijk voordelen bij het verlangen van de mens om na zijn geschapen dan wel nagevolgde ordening van de wereld verder te gaan met communiceren, maar vergeten wordt dat dat geheimzinnige iets er nog steeds is en dat dit zogenaamde iets een verschijnsel is dat op de keper beschouwd eigenlijk heel lichtjes schijnt.
Het iets is een vraag.
Als
je al die beschrijvingen doorneemt dan valt de rijke uiteenlopendheid op van de
beweringen waarin het woordje is soms
dominant is. Mensen lijken op haastige vinders die het gevondene met het
predicaat waar belasten. Is de laatste zin nu ook een aforisme? Ik vind een
dergelijke vaststelling niet zo belangrijk alhoewel ik ook wel zie dat er een
groot verschil is tussen bijvoorbeeld de wijze waarop iemand als Heidegger zijn
gedachten ontvouwt en de manier waarop bijvoorbeeld Wittgenstein of Cioran dat
doen. Proberen te onderscheiden is echter één ding. Proberen iets vervolgens te
verankeren is een ander ding. Houden mensen soms van molenstenen?
In
2007 is er een boekje met korte teksten uitgegeven van mijzelf. Ik heb het als
volgt genoemd: Paniek van het
Onvoltooide: observaties en punctueringen. Al weet ik nog steeds niet of ‘van
het Onvoltooide’ adequaat geformuleerd is, toch vind ik de titel nog steeds een
mooie omschrijving alhoewel een omschrijving opgevat kan worden als een voorstel tot een omschrijving. Zo vallen
woorden inderdaad op te vatten, als een voorstel om iets zus of zo te omschrijven
waarbij dat iets altijd versluierd achterblijft. Dat zou niet vergeten moeten
worden.
Mijn
‘korte’ teksten hebben soms het karakter van een sluitrede, soms van een
commentaar, soms van een verzuchting, soms van een omschrijving. Soms zijn ze beschouwelijk van aard,
dan weer beeldender, dan weer analytischer. De ene keer is de tekst kort, dan
weer langer. Ik kan me voorstellen dat een tekst de ene keer het begin inluidt
van iets dat vervolgens achterwege blijft en de andere keer het korte einde van
een lange lange weg lijkt. Cruciaal voor het schrijven van zinspreuken die
aforismen genoemd kunnen worden is de vraag. Zonder vraag krijgt men geen
toegang tot een zekere kennis omtrent de werkelijkheid. Ook het
voorstellinsgvermogen moet hier genoemd worden. Ik herinner mij een lezing van
Philip Guston, een Amerikaanse kunstenaar, die zich de vraag stelde “ Hoe zou
het zijn als? ” Nu hebben kunstenaars niet het alleenrecht op deze vraag en er
zijn ook kunstenaars die zich die vraag niet buiten hun metier stellen, maar
met het voorstellingsvermogen spit men de vaste grond voor de voeten open.
Misschien zelfs kan een aforisme een delfstof genoemd worden met de status van
een halffabricaat. Naast de vraag en het voorstellingsvermogen is ook de
paradox belang. Denken in tegenstellingen geeft vaak inzicht in de tragiek van
de mens.
“ Verdrinken in een leeglopend bad ” bevat zo’n paradox. Maar niet enkel de paradox is van belang, ook de situatie die bij het lezen van een ‘aforisme’ achterblijft. In hoeverre blijf je bij het lezen in het ongewisse. Soms lijken aforismen op kunstwerken die doorgaans ook geen rebussen zijn die even opgelost kunnen worden. Ook hier weer een tegenstelling: je krijgt wat maar er resteert ook nog wat. Kortom, een aforisme is eigenlijk een pak dat niet in te pakken is.
“ Verdrinken in een leeglopend bad ” bevat zo’n paradox. Maar niet enkel de paradox is van belang, ook de situatie die bij het lezen van een ‘aforisme’ achterblijft. In hoeverre blijf je bij het lezen in het ongewisse. Soms lijken aforismen op kunstwerken die doorgaans ook geen rebussen zijn die even opgelost kunnen worden. Ook hier weer een tegenstelling: je krijgt wat maar er resteert ook nog wat. Kortom, een aforisme is eigenlijk een pak dat niet in te pakken is.
Selectie
citaten.
Menig aforisme is de
grafsteen van een voortijdig gestorven grootse gedachte.
De rijkdom van een aforisme
ligt juist daarin, dat het verder uitrimpelt, dat het echo's wekt.
Vlaams
dichter, journalist en criticus 1896-1971
Wie om het even wat zegt en
het overbodige schrapt bekomt vroeg of laat een aforisme.
Belgisch
cartoonist en theater- en televisiemaker (ps. van Luc Zeebroe 1956
Het aforisme is bij uitstek
de artistieke vorm van de filosofie.
Een aforisme is een poging
om op een delicate manier de spanning tussen hoop en weten op te lossen.
Aforisme: kortste bewering
die aan het langste eind wil trekken.
