De aarde mag zich heden ten dage in
een zekere populariteit verheugen al wordt het verband tussen het aantal
mensen en de risico’s van het daarbij behorende consumptieve gebruik nog weinig
benadrukt. Wat vreemd is, want het ‘getal’ is hier een kernvariabele. De
grootste aandacht gaat derhalve uit naar het gebruik en de technologie om de
problemen op te lossen… en dus naar de idee dat ‘het’ op te lossen is. De mens
is blijkbaar nog steeds een heilig wezen, een totem die aanbeden moet worden
hoeveel aanbidders er ook van rondlopen. Nu is er dan weer Kate Raworth die met
haar boek Donut economie (het boek heb ik zelf overigens nog niet gelezen)
wijst op het groeimechanisme van de westers georiënteerde consumptie-economieën
waarheen overigens zoveel mensen naar toe willen verhuizen. Zij spreekt zelfs
over de groeival. Wanneer ik over dergelijke problemen praat, gebruik ik liever
het woord ‘fuik’ omdat mensen namelijk doodgemoederd de brede opening in ‘zwemmen’,
ze hebben zelfs geen idee van een fuik, en van lieverlee in het smalle deel
terechtkomen waaruit geen ontsnappen meer mogelijk lijkt. De fuik lijkt me één van de kernbegrippen
om het reilen en zeilen van de mens te verstaan.
De buitenste cirkel van de donut
staat voor de grenzen van het klimaat, de ecologische bovengrens. Ik lees geen
ruimte of natuur. Denk nog even aan de Club van Rome met haar rapport ‘De
grenzen aan de groei’ uit 1972. Weinig of niets mee gedaan en de
immigratiepolitiek van het westen die lijdt aan hetzelfde groeisyndroom moest
toen nog goed en wel beginnen. Dat is goed om te onthouden! Begrijpelijk dus
dat haar slippendragers waaronder ook verbazend veel mensen uit het zogenaamde
culturele circuit, zich niet zo graag uitlaten over die grenzen. Hun ‘mindset’
bestaat immers uit een zeker idee van grenzenloosheid ja zelfs van een afkeer van
grenzen, vergetende dat dat woord ook hun denken op andere terreinen besmet.
De binnenste cirkel van de donut bestaat uit de ondergrens, een minimum aan productie
dat nodig is om alle (!) mensen in hun basisbehoeften te voorzien. Nu zegt Kate
Raworth heel eerlijk dat zij geen oplossingen paraat heeft – ik kan niet uit de
artikelen over haar opmaken hoe het met de definiëring van de problemen gesteld
is, met andere woorden uit welke lagen die problemen voor haar bestaan - maar
ook hier is de variabele hoogte van de bevolkingsgroei in relatie tot de ruimte
die de gegroeide bevolking inneemt en het beslag dat zij op alles legt dat
nodig is voor haar instandhouding, zo te zien een nogal afwezige factor. Ook
hier ligt dus weer een technocratische kijk op de loer en een bijbehorende
drang tot beheersen inclusief de machtsontplooiing die daarvoor nodig is. Maar
er is nog een probleem. Raworth lijkt de groeidwang tot de consumptieve en
kapitalistische economieēn, in meer of meerdere mate bijgestuurd door staatsinterventionisme,
beperkt te houden. Dat zou een aanname zijn die voorbijgaat aan het probleem
dat mogelijk aan de mens zelf kleeft en dat als het ware wakker geworden is met
de technologische vooruitgang.
De mens heeft in de loop van zijn geschiedenis
‘de vermeerdering’ ontdekt behalve misschien nog in enkele afgelegen enclaves
waar men nog niet met dat virus is besmet, maar ook daar zal de ontketende mens
wel raad mee weten. De vraag is dan hoe het groeiprobleem bij de horens te
vatten binnen de grenzen van de huidige gemengde
economisch-financiële-technologische systemen die die drang naar vermeerdering
verleidelijk en misschien wel noodzakelijk maken. De prikkel is daar de drang
naar ‘meer’ en de immigratie als levenshouding
van westerlingen is uit hetzelfde hout gesneden. En verder bezitten vele van de
ontwikkelde aardbewoners een
verkaveld bewustzijn zodat problemen op het ene gebied als het ware los komen te
staan van problemen op het andere gebied, alhoewel dat steeds moeilijker
volgehouden zal kunnen worden.
Kan Raworth die haast immanente groei te lijf gaan en alleen al die
basisvoorziening bereiken zonder dat er andere beheersingssystemen zullen
moeten ontstaan die de mensen beteugelen? De wereld wordt steeds meer een
kaartenhuis en je kunt de individuele kaarten niet zomaar even gaan schudden
dus wat we zien is een verstijving van de gerezen problemen waarbij geprobeerd
wordt alle spelers wat meer te belasten
en met wat meer technologie de zaak onder controle te houden. Ik vermoed dat
het de kant opgaat van meer dwang, zeker gezien de digitale verleidingen en de
steeds grotere demografische concentraties. Bovendien zullen er altijd genoeg
mensen zijn die er geen enkel probleem in zien de ander te beknotten. Ik maak
me wat dat betreft geen enkele illusie. Gesteld voor de enorme opgave waarvoor
het mensenras staat en gezien de groeiende massaliteit en het uit elkaar
groeien van groepen en gemeenschappen, hun al dan niet verborgen ressentimenten
en uitgaande van de natuur van de mens, lijkt me een ontwikkeling van
autoritaire snit het eerste waar ik aan moet denken. Vrijwilligheid past niet
bij de gerezen problemen hoe hard de mensen ook denken dat ze in liefde en
toegenegenheid ‘samen’ zijn en hun zaakjes kunnen oplossen. De werkelijkheden
die zij geschapen hebben wijzen ergens anders op.
27 02 18
